Zespół Historii Kultury Staropolskiej w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego istnieje od 1994. Powstał jako Katedra Kultury Staropolskiej, w 2000 r. został przekształcony w stały zespół badawczy, zatwierdzony przez Senat UW.
W pierwszym dziesięcioleciu swego istnienia ZHKS prowadził następujące programy badań:
1. w latach 1994-1998 program badawczy nt. Przenikanie się kultur na północnych obszarach Rzeczypospolitej w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku;
2. w latach 2000-2001: Świadomość polityczna społeczeństwa staropolskiego w XVI – XVIII wieku;
3. w latach 2002-2004: Funkcjonowanie klasycznej terminologii politycznej w języku elit Rzeczypospolitej XV-XVIII w. Zakres recepcji i ewolucja znaczeń.
Osiągnięcia organizacyjne i publikacje w latach 1994-2004:
1) 1994 r. sympozjum naukowe na temat: Sarmatyzm a barok – porządkowanie pojęć; współorganizatorzy: Pracownia Literatury Staropolskiej w Instytucie Badań Literackich PAN, Zakład Literatury Staropolskiej w Instytucie Polonistyki UW oraz Stowarzyszenie “Ogród Ksiąg” przy Wydziale Polonistyki UW.
2) 1995 r. sympozjum: Schyłek formacji staropolskiej, publikacja materiałów pt. Zmierzch kultury staropolskiej. Ciągłość i kryzysy, red. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1997, Wydawnictwo Naukowe Semper.
3) 1997 r. sympozjum interdyscyplinarne na temat: Splendory i codzienność dworu staropolskiego.
4) 1998 r. sesja naukowa na temat: Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI – XVIII wieku; współorganizator: Zakład Historii Nowożytnej Instytutu Historii PAN, publikacja pod tym samym tytułem, red. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1999, Wydawnictwo Naukowe Semper.
5) 1999 r. udział w sesji Republikanizm klasyczny i nowożytny zorganizowanej przez Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną w Europie Środkowo-Wschodniej UW, publikacja tekstów U. Augustyniak i M. Janickiego w: Łacina jako język elit, red. J. Axer, Warszawa 2004, Wydawnictwo DiG
6) 2000 r. rozpoczęcie prac nad stworzeniem elektronicznej bazy danych zawierającej zestawienie zborów protestanckich w Rzeczypospolitej czynnych w XVI-XVIII stuleciu. Pomysłodawcą i pierwszym koordynatorem programu Zbory ewangelickie w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku był dr Marek Janicki, a głównym celem -stworzenie „nowego Merczynga” – nowoczesnej wersji klasycznej pracy Henryka Merczynga, Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Polsce (Warszawa 1904), w postaci elektronicznej bazy danych w INTERNET, zawierającej dane z dostępnych przekazów drukowanych z ich możliwością aktualizacji i uzupełniania o informacje napływające od badaczy z Polski, Niemiec, Litwy, Białorusi i Ukrainy. W skład pierwszego zespołu zborowego wchodzili także: mgr Agnieszka Kuś, dr Rafał Jaworski.
Aktualne badania i osiągnięcia w latach 2004-2009
Od r. 2004 Zespół Historii Kultury Staropolskiej pracuje w zmienionym składzie personalnym i na nowych zasadach organizacyjnych. Powstały dwa podzespoły, realizujące odrębne programy badań. W ich skład wchodzą pracownicy naukowi, absolwenci, doktoranci i studenci Instytutu Historycznego UW. Kierownikiem ZHKS, odpowiadającym za koordynacje obu tematów jest prof. Urszula Augustyniak.
Zespół I. Program: Zbory ewangelickie w Rzeczypospolitej XVI – XVIII w. Baza danych.
Kierownik: dr Maciej Ptaszyński
Członkowie:
prof. dr hab. Urszula Augustyniak, e-mail: u. Augustyniak@onet.eu
dr Tomasz Chmielak, e-mail: tombi.at@wp.pl
mgr Rafał Degiel, e-mail: degiel@gazeta.pl
mgr Anna Portacha-Szacoń, e-mail: aportacha@list.pl
mgr Anna Wilanek-Kińska, e-mail: wilanek@post.pl
Krzysztof Kubik, e-mail: casotomia@o2.pl
Maciej Próba, e-mail: probus@poczta.onet.pl
Sławomir Popiel, e- mail: slawek.popiel@neostrada.pl
Paweł Talarski, e-mail: pawel.talarski@student.uw.edu.pl
Zespół zborowy rozpoczął prace w 2004 r. w oparciu o zmodyfikowany program komputerowy. W 2009 r. zakończono prace nad wprowadzaniem dostępnych informacji źródłowych do bazy danych zawierającej wykaz zborów ewangelickich (luterańskich, czeskobraterskich i reformowanych w Wielkopolsce oraz ewangelicko-reformowanych w Małopolsce i w Wielkim Księstwie Litewskim). Baza jest dostępna w Access na stronie Instytutu Historycznego UW.
Efekty badań zaprezentowano i poddano pod dyskusję 15 I 2009 na spotkaniu Komisji Geografii Historycznej przy Komitecie Nauk Historycznych PAN. W trakcie tego spotkania nawiązano współprace z Pracownią Geografii Historycznej KUL kierowaną przez prof. Stanisława Litaka. Przygotowana przez ZHKS elektroniczna baza danych zborów ewangelickich w XVI-XVII w., po jej fachowym przygotowaniu do wizualizacji, ma się stać elementem Atlasu Historycznego Kościołów i Wspólnot wyznaniowych w I Rzeczypospolitej – równolegle do mapy obrazującej stan z lat 70.XVIII w. przygotowanej przez dra Bogumiła Szady z KUL.
Równocześnie rozpoczęto realizację drugiego etapu prac od zmiany struktury bazy i rozszerzenie kwestionariusza pytań o dane osobowe duchownych zatrudnionych w zborach. Pociągnęło to za sobą konieczność modyfikacji wprowadzonych danych. Obok kontynuowania prac nad bazą zborową, wymagającą dalszych uzupełnień i przeprowadzenia kwerend archiwalnych, Zespół I planuje rozpocząć drugą fazę badań i przejść od geografii historycznej ku prozopografii, wprowadzając do bazy również duchownych protestanckich. Zmianie profilu bazy towarzyszyć ma również rozszerzenie teoretycznej podbudowy projektu i rozwinięcie szerszego katalogu pytań, wyprowadzanego z paradygmatu modernizacji.
Zespół II. Program: Testamenty mieszczan warszawskich XV-1 poł. XVII w. jako źródło historyczne. Elektroniczna baza danych i edycja źródłowa
Kierownicy:
dr hab. prof. UW Agnieszka Bartoszewicz, e-mail: a.bartoszewicz@op.pl
prof. dr hab. Andrzej Karpiński, e-mail: atkarpinski@tlen.pl
Członkowie:
dr Tomasz Wiślicz,e-mail: twislicz@uw.edu.pl
mgr Anna Karpińska, e-mail: karania@op.pl
mgr Jakub Wysmułek, e-mail: owenmc@poczta.onet.pl
mgr Karolina Latek, e-mail: kara.l@wp.pl
mgr Karolina Cuper, e-mail: karolina.cuper@wp.pl
mgr Inga Stembrowicz, e-mail: ingakrystyna@op.pl,
mgr Łukasz Truściński, e-mail: truscinski@o2.pl
mgr Katarzyna Warda, e-mail: katemich@wp.pl
mgr Joanna Zalewska,e-mail: zalewa11@o2.pl
Zespół zajmujący się staropolskimi testamentami powstał w 2007 r. Celem projektu są szeroko zakrojone badania nad aktami ostatniej woli epoki średniowiecza i epoki nowożytnej. Program obejmuje wszystkie etapy pracy nad tym typem źródła: kwerendę archiwalną, katalogowanie, przygotowywanie edycji źródłowej, analizę źródłoznawczą i merytoryczną.
Dotychczasowe prace zespołu koncentrowały się wokół testamentów mieszczan warszawskich. Powstały na ten temat dwie prace magisterskie: Anny Karpińskiej (Religijność mieszczan warszawskich w XV w.) i Karoliny Latek (Działalność religijna i dobroczynna mieszczan warszawskich w świetle testamentów z 1 połowy XVII w.). Została też przeprowadzona kwerenda w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), a jej wyniki (kilkaset dokumentów) zgromadzone w elektronicznej bazie danych zostaną opublikowane w formie katalogu testamentów mieszczan warszawskich XV- XVII wieku. Podsumowaniem pierwszego etapu prac będzie spotkanie warsztatowe na temat metodologii i źródłoznawstwa badań testamentalnych 12 XI 2009.
Niezależnie od przygotowań do opracowania pozostałych testamentów warszawskich z AGAD w AGAD (kwerenda i rejestracja testamentów XVIII-wiecznych) wśród projektowanych prac są badania nad testamentami mieszczan z innych ośrodków (m.in. Płock, Pułtusk, Sieradz, Warta, Lanckorona, Radziejów) a także podjęcie prac nad rejestrowaniem testamentów znajdujących się w aktach miejskich krakowskich.
